نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه جمعیت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری، گروه جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract
The relationship between housing and fertility has been documented in the global literature and home ownership had been introduced as one of the main effective mechanisms in this area. The research gap in domestic studies prompted the authors to investigate the effects of home ownership on the ideal time for the birth of the first child after marriage (i.e., transition to parenthood) using the information of the National Survey of Marriage in 2016-2017. The results of the event history analysis showed that there was a relationship between home ownership and the ideal time of childbeaqring; in that the ideal time of transition to parenthood was faster among couples living in paternal property than among both homeowners and tenants. This finding together with the fact that higher income of paternal family accelerates the desire to have children emphasizes the importance of paternal family by providing housing or other forms of financial support in attitudes related to having children in Iran. Facilitation of childbearing through intergenerational transfer of wealth (from parents to children) is not far-fetched considering the current economic conditions (including youth unemployment and high inflation). The paper also found a positive relationship between education and the preferred time of transition to parenthood, which can be considered as a reversal in the established relationship between education and childrberinag in Iran. Future studies can help to explain this phenomenon by examining the influencing factors.
Introduction
Demographic studies in the field of family and fertility have mainly focused on the two variables of education and employment in the past decades and have paid less attention to the issue of housing. One of the most important mechanisms of how housing affects couples' fertility and childbearing preferences is the homeownership or tenure (Vignoli et al, 2013), because most of couples prefer to provide high-quality and safe housing for life before having children. Nevertheless, the relationship between housing and childbearing in Iran has not been studied much. This is despite the fact that in line with the rapid fertility transition in the last three decades, the housing tenure status of Iranians has moved from being an owner to being a tenant. during which the percentage of people living in private (owner) residential houses has decreased from 73.4% in 1996 to 60.5% in 2016, while the percentage of people living in rented houses has almost doubled and reached from 15.4% to 30.7% in the mentioned period. (Statistical Centre of Iran, 1996-2016).
Therefore, the question arises whether there is a relationship between homeownership and the ideal time to become a parent in the context of Iran or not? This article tries to answer the above question by using the data of the national marriage survey conducted in 2016-2017.
Methods and Data
This is a quantitative study that was conducted through a secondary analysis. The data used was taken from the National Marriage Survey, which was compiled by the Iranian Civil Registry Organization in 2016 and 2017. The data collection of the survey has been done from all provincial centers (except Tehran province) and the statistical population included couples who went to laboratories for pre-marriage tests.
Multivariate analysis was done using the event history analysis in Stata (version 17), and our statistical model was the proportional hazards or the Cox regressions. Therefore, in this article, the relationship between homeownership and the ideal time for the birth of the first child after marriage has been investigated with Cox regression and by controlling other variables that can be theoretically influential.
Findings
The survival function using the Kaplan-Meier estimator shows that the preference for the birth of the first child is significantly more common in the early years of family formation, so that about 68% of the observations tend to have their first child one year after marriage. Also, the output in terms of the type of homeownership shows that there is no significant difference between the time preference of the transition to parenthood among homeowners and renters. On the other hand, the "other" and “paternal” group had a significant difference in this regard, which seems that living in paternal property after marriage is associated with the desire to have children faster.
In the next step, we ran Cox regression models to control and explain the influence of the social, demographic and economic characteristics of the sample in this relationship. Generally, it can be said that the most important finding of the regression models was that no significant difference was found between homeowners and renters in the attitude towards the ideal time for the birth of the first child, and this relationship in Iran's special socio-cultural context can be seen between homeowner couples and those who live in their father's property after marriage. This finding and another one about the desire to have children faster among people whose father's family has a higher income, emphasizes the importance of intergenerational wealth flow in fertility and its difference with the famous theory of John Caldwell (1976 and 2005) in the context of Iran. In this way, the transfer of paternal inheritance to children and economic support from them leads to acceleration of childbearing and increase of fertility among the second generation (children). In other words, people who receive more economic support from the paternal family and more wealth and assets (such as housing and shelter) are transferred to them, will become parent faster.
Another interesting finding of this article was the positive relationship between education and the time preference of the transition to parenthood, which can be considered a sign of the reversal of the negative relationship between education and fertility in Iran. Future studies can help to explain this phenomenon by examining the factors affecting it.
Conclusion and Discussion
Although our findings were not in line with some past studies in other countries, the way some variables such as ethnicity and income of the father's family influence in this analysis showed that the mechanism of influencing homeownership on childbearing in Iran can be related to cultural roots and intergenerational transfers, and this was actually the most important finding of the paper.
The results of this article can be an incentive to conduct other studies on how housing affects fertility in Iran. The interaction between childbearing and housing cannot be limited only to the issue of access to housing or the type of tenure; Therefore, future studies should be able to answer questions about access to suitable housing or access to housing that meets the current norms and desires of couples. Considering the economic conditions prevailing in Iran and the stunning growth of housing prices in recent years, the need to include the housing issue in Iranian fertility studies is felt more than ever as one of the possible obstacles to realizing the economic security of couples.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه و بیان مسئله
مطالعات جمعیت‌شناسی در حوزه خانواده و باروری در دهه‌های گذشته عمدتاً بر تأثیر دو عامل تحصیلات و اشتغال متمرکز بوده و توجه کمتری به موضوع مسکن داشته است. در دهه نخست قرن بیست‌ویکم برخی از جمعیت‌شناسان با نقد این رویکرد، بر اهمیت مقوله مسکن به‌عنوان یک عامل محوری در مطالعه تفاوتهای اجتماعی-اقتصادی پدیده‌های جمعیتی به‌ویژه رفتارهای ازدواج و باروری در جوامع مختلف تأکید کرده‌اند (Mulder, 2006؛ Mulder & Billari, 2010؛ Ström, 2010). مولدر[1] (2006) استدلال می‌کند که رابطه بین جمعیت و مسکن یک رابطه دوطرفه است؛ از یک‌سو، اندازه جمعیت و به‌ویژه تعداد خانوارها، تعیین‌کننده تقاضا برای مسکن است و از سوی دیگر وضعیت مسکن در یک جامعه میتواند به برخی از رفتارهای جمعیتی افراد جهت دهد. به‌عنوان‌مثال در دسترس بودن مسکن مناسب و مقرون به‌صرفه ممکن است دسته خاصی از مهاجران را جذب کند و بر فرصت‌های جوانان برای ترک خانه والدین، ازدواج یا زندگی مشترک و بچه‌دار شدن تأثیرات مثبت یا منفی بگذارد.
یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌های تأثیرگذاری مسکن بر باروری و ترجیحات فرزندآوری زوجین، مالکیت[2] یا نوع تصدی[3] آن است (Vignoli et al, 2013)، زیرا معمولاً زوجین ترجیح می‌دهند قبل از بچه‌دار شدن، مسکن باکیفیت و مطمئنی برای زندگی تأمین کنند. به‌عنوان‌مثال، تحقیقات در هلند نشان داده که فرزندآوری اغلب پس از نقل‌مکان به خانه‌های ویلایی یا مالکیت شخصی مسکن رخ می‌دهد (Feijten & Mulder, 2002). این مسئله در ایران نیز میتواند حائز توجه باشد. میزان باروری پایین ایرانیان اخیراً به گفتمان اصلی بحث‌های جمعیتی در بین دانشمندان و سیاست‌گذاران این حوزه تبدیل‌شده است و به ابلاغ "سیاست‌های کلی جمعیت" (1393) و "تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت" (1400) منجر شده است. ایران طی چند دهه اخیر کاهش چشمگیری در میزان باروری تجربه کرده است؛ به‌طوری‌که طی حدود 20 سال، میزان باروری کل در ایران از حدود 7 فرزند در سال 1358 به 9/1 فرزند در سال 1379 کاهش‌یافته و ایران را در زمره کشورهای دارای باروری زیر سطح جانشینی قرار داده است (Abbasi-Shavazi et al, 2009). سطوح پایین باروری در کشور همچنان ادامه یافته است به‌طوری‌که در سال 1400 میزان باروری کل به 7/1 رسیده است (مرکز آمار ایران، 1401).
تاکنون تبیین‌های متنوع و متعددی در توضیح چرایی سطوح پایین فرزندآوری ایرانیان در سطوح خرد و کلان ارائه‌شده است که هر یک سعی کرده‌اند از زوایای مختلفی به این موضوع نگاه کنند. از آن جمله می‌توان به عواملی نظیر تحصیلات و تحولاتی مانند مشارکت اجتماعی و استقلال زنان (Lutz et al, 2010؛ عباسی‌شوازی و صالحی‌زاده، 1392؛ عباسی‌شوازی و علی‌مندگاری، 1389)؛ تغییرات اندیشه‌ای و اشاعه ارزش‌ها (حسینی و عباسی‌شوازی، 1388؛ عباسی‌شوازی و دیگران، 1397)؛ درآمد و امنیت اقتصادی (عباسی‌شوازی، رازقی‌نصرآباد و حسینی‌چاووشی، 1399؛ عباسی‌شوازی و خانی، 1393)؛ مسئولیت‌های شغلی و تضاد کار و خانواده (قاضی‌طباطبایی و مهری، 1392؛ اسحاقی و دیگران، 1393؛ رازقی‌نصرآباد و دیگران، 1394) و عوامل ساختاری-جمعیتی نظیر مرگ‌ومیر نوزادان (ترابی، 1389) اشاره کرد.
بااین‌وجود، مرور مطالعات گذشته نشان می‌دهد که رابطه مسکن و فرزندآوری در ایران به استثنای مطالعه پناهی، آقایاری‌هیر و آل‌عمران (1396)، به‌طور مستقل موردبررسی قرار نگرفته است و محققین به مقوله مسکن یا از جنبه احساس ناامنی اقتصادی و تأثیر آن بر فرزندآوری نگریسته‌اند (عباسی‌شوازی و خانی، 1393) یا به‌طور متفرقه در کنار سایر متغیرها از شاخص‌های مسکن مانند نوع تصدی و اندازه مسکن در تحلیل‌های خود بهره برده‌اند (علی‌دوستی، ادهمی و کاظمی‌پور، 1400). این در حالی است که همسو با کاهش میزان باروری، وضعیت تصدی مسکن ایرانیان از مالک بودن به اجاره‌نشین‌بودن در حال حرکت بوده است؛ بنابر اطلاعات سرشماری‌های نفوس و مسکن در ایران، درصد افراد ساکن در منازل مسکونی شخصی (مالک) از 73.4 درصد در سال 1375 به 60.5 درصد در سال 1395 کاهش‌یافته است درحالی‌که درصد افراد ساکن در خانه‌های استیجاری تقریباً دو برابر شده و از 15.4 درصد به 30.7 درصد در دوره مذکور رسیده است (مرکز آمار ایران، 1375-1395). لذا این سؤال پیش می‌آید که آیا بین مالکیت مسکن و فرزندآوری در بافتار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایران رابطه‌ای وجود دارد یا خیر؟
مقاله حاضر درصدد است تا با استفاده از داده‌های پیمایش ملی ازدواج در سال 97-1396 به سؤال بالا پاسخ دهد. یکی از اطلاعات ارزشمندی که در این پیمایش وجود دارد، تفکیک مسکن زوجین در آستانه ازدواج به ملکی، استیجاری و پدری است. اگرچه ممکن است مسکن ملکی نیز با حمایت مالی والدین تهیه شده باشد، اما سکونت زوجین در مسکن پدری حمایت مالی مستقیم والدین از فرزندان را نشان می‌دهد و میتواند به‌عنوان معیار مناسبی برای سنجش تاثیر انتقال بین‌نسلی ثروت (از والدین به فرزندان) بر نگرش‌های مرتبط با فرزندآوری در کشور در نظر گرفته شود. فارغ از احتمال تأثیر فرضیه تفاوتهای فرهنگی در این زمینه، که در ادامه ذکر خواهد شد، باتوجه به شرایط اقتصادی موجود – از جمله بیکاری جوانان و تورم بالا (Salehi-Isfahani, 2011؛ مرکز آمار ایران، 1402)–اهمیت حمایت مالی والدین از فرزندان برای شروع زندگی مشترک و تولد و پرورش فرزندان دور از انتظار نیست و مطالعه حاضر میتواند به درک چنین رابطه‌ای کمک کند.
ملاحظات نظری
همان‌طور که اشاره شد، رابطه مسکن و جمعیت یک رابطه دوطرفه است که از جنبه نظری و تجربی در حوزه‌های مختلف جمعیت‌شناسی (مسکن و مهاجرت، مسکن و شکل‌گیری خانوار، مسکن و فرزندآوری و حتی مسکن و مرگ‌ومیر) بدان پرداخته شده است (Mulder, 2006)؛ بنابراین هنگامی‌که بر رابطه میان مسکن و فرزندآوری متمرکز می‌شویم باید به ماهیت دوطرفه این رابطه توجه کنیم. به‌طور خلاصه برای تبیین هر دو جهت این رابطه استدلال‌هایی وجود دارد اما با توجه به رویکرد مقاله حاضر، در این بخش تنها بر ملاحظات نظری پیرامون تاثیر مسکن بر فرزندآوری تاکید می‌شود.
در وهله نخست، باید به تأثیر غیرمستقیم مسکن بر باروری از طریق ازدواج اشاره کنیم؛ زیرا ثابت‌شده است که فراهم آوردن تسهیلات برای تشکیل خانواده جوانان مستقیماً با باروری مرتبط است (برای مثال بنگرید به: Murphy & Sullivan, 1985; ؛ Hobcraft & Kiernan, 1995; ؛ Mulder & Wagner, 2001). در این زمینه نیز جنبه اصلی وضع مسکن که به‌طورکلی با تشکیل خانواده مرتبط است، مالکیت و تصدی مسکن است. البته باید اشاره کرد که باروری تحت تأثیر عوامل دیگری مانند سطح تحصیلات زوجین، مشارکت آنها در بازار کار، داشتن یک رابطه پایدار، پایگاه اقتصادی آنان و غیره نیز می‌باشد (Ström, 2010). سؤال اساسی این است که آیا شواهدی دال بر رابطه‌ای علّی بین مسکن و فرزندآوری وجود دارد یا خیر؟ زیرا این وضعیت را از دو زاویه مختلف می‌توان دید؛ آیا افراد قبل از بچه‌دار شدن وضعیت مسکن خود را تغییر می‌دهند یا پس از تولد فرزندان، وضعیت مسکن خود را براساس آن تنظیم می‌کنند؟ مطابق این سؤال، مالکیت و تصدی مسکن علاوه بر اثر غیرمستقیم ذکرشده، میتواند مستقیماً با تمایل یا عدم‌تمایل به فرزندآوری زوجین همراه باشد؛ این رابطه زمانی مثبت است که دسترسی به مسکن مناسب باعث شود زوج‌ها فرزندان خود را زودتر به دنیا بیاورند و در مقابل آن، هنگامی‌که زوج‌ها فرزندآوری را تا زمانی که مسکن مناسب پیدا کنند به تأخیر بیاندازند، مالکیت یا تصدی مسکن تأثیری کاهنده و منفی بر فرزندآوری می‌گذارد (Krishnan & Krotki, 1993؛ Castiglioni & Zuanna, 1994؛ Pinnelli , 1995؛ Mulder & Wagner, 2001). اینجاست که مسکن و رژیم‌های مسکن در سطح کلان، به‌عنوان یکی از عوامل ساختاری مرتبط با میزان باروری پایین در کشورهای غربی شناخته‌شده است (Mulder & Billari, 2010). استروم (2010) معتقد است جهت علیت رابطه بین مسکن و فرزندآوری بستگی به نوع تعادل بازار مسکن و قیمت آن در جغرافیای موردبررسی دارد؛ یک وضعیت ایده‌آل برای یک بازار مسکن جایی است که تقاضای مسکن برابر با عرضه آن باشد و خانوارها بتوانند با هزینه‌های معقول به مسکن مناسب دسترسی پیدا کنند. بنابراین در شرایطی که دسترسی به مسکن مناسب کمیاب است، مسکن بر فرزندآوری تاثیر می‌گذارد زیرا چنین وضعیتی روند تشکیل خانواده را به تأخیر می‌اندازد. به‌عنوان‌مثال، قیمت‌های بالای مسکن نه‌تنها خرید خانه را دشوار می‌کند، بلکه جمع‌آوری پس‌انداز برای پیش‌پرداخت خانه را نیز دشوار می‌کند. در مقابل، در شرایطی که دسترسی آسان به مسکن وجود دارد، فرض تأثیرگذاری فرزندآوری بر نوع، اندازه و تصدی مسکن منطقی‌تر است. به‌طور طبیعی، خانوارهایی که ازنظر مالی توانمند هستند، تقریباً تحت هر شرایطی می‌توانند نوع مسکنی را که مناسب می‌دانند، به دست آورند. بااین‌حال، اکثر خانوارها به درجات مختلف با محدودیت‌های مالی مواجه هستند. بنابراین عواملی مانند قیمت مسکن، عرضه مسکن و امکان دریافت وام مسکن برای اکثر زوجین در تمایل به فرزندآوری از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود (همان). به نظر می‌رسد با توجه به شرایط تورمی و هزینه افزایشی مسکن (مرکز آمار ایران، 1401:19)، تصدی مسکن بتواند بر فرزندآوری زوجین در ایران تاثیر بگذارد.
نکته مهم و جالب‌توجه آنکه مالکیت مسکن در نوع اثرگذاری قیمت مسکن بر ترجیحات باروری زوجین نیز تأثیرگذار است. با فرض اینکه فرزندان و مسکن هر دو کالاهای عادی و مکمل یکدیگر هستند، مدل اقتصادی باروری چنین می‌گوید که تغییرات در قیمت مسکن ممکن است هم اثر جایگزینی و هم اثر درآمد یا ثروت داشته باشد (Dettling & Kearney , 2014؛ Atalay, 2021). اثرات جایگزینی به این دلیل رخ می‌دهد که وقتی مسکن مکمل فرزندان باشد، افزایش قیمت مسکن هزینه نسبی فرزندآوری را افزایش می‌دهد. تأثیرات درآمد یا ثروت نیز جزئی‌تر هستند و به شرایط خانوار بستگی دارند. برای کسانی که مالک مسکن هستند و قصد دارند در همین وضعیت باقی بمانند، قیمت‌های بالاتر خانه، ثروت مادام‌العمر تلقی شده و درنتیجه تقاضا برای فرزندان را افزایش می‌دهد. دتلینگ و کرنی (2014) این وضعیت را با عنوان «اثر سهم مالک خانه از خانه خود[4]» به‌جای اثر ثروت یا درآمد توصیف می‌کنند، به این صورت که برای خانوارهایی که در حال حاضر اجاره‌نشین هستند و می‌خواهند برای خرید مسکن در آینده برنامه‌ریزی کنند، قیمت بالاتر مسکن هزینه فرزندان را افزایش و ثروت مادام‌العمر را کاهش می‌دهد. چنین خانوارهایی ممکن است باروری را کاهش دهند یا به تأخیر بیاندازند، زیرا هزینه بالاتر مسکن باعث جایگزینی منفی و تأثیر منفی درآمد یا ثروت می‌شود.
در یک فرضیه نسبتاً مشابه، استدلال می‌شود که هزینه مالکیت مسکن ممکن است با هزینه پرورش و تربیت فرزندان در رقابت باشد، این رقابت هزینه میتواند منجر به تعویق افتادن فرزندآوری یا حتی کاهش باروری در بین زوجینی شود که اهمیت زیادی برای کسب مالکیت مسکن قائل هستند (Courgeau & Lelièvre, 1992). به‌طور مثال، در بریتانیا مشخص‌شده که مالکیت مسکن با باروری پایین‌تر همراه است و صاحب‌خانه‌ها فرزندان کمتری نسبت به اجاره‌نشینان داشته و با تأخیر بیشتری نسبت به فرزندآوری اقدام کرده‌اند (Hakim, 2003؛ Murphy & Sullivan, 1985). این فرضیه درواقع بیان می‌دارد که کنترل پایگاه اقتصادی خانواده در بررسی رابطه بین مالکیت مسکن و فرزندآوری امر مهمی است زیرا رابطه مثبت بین مالکیت مسکن و باروری ممکن است برای یک قشر خاص و دارای پایگاه اقتصادی بسیار بالا صادق باشد.
اشاره به این مطلب ضروری است که استدلال‌های نظریِ ذکرشده غالبا در بستر کشورهای صنعتی توسعه یافته مطرح شده‌اند و آزمون آنها در جامعه متکثر و در حال توسعه ایران ره به خطا خواهد برد. لذا باتوجه به اطلاعاتی که پیمایش مورد بررسی در خصوص تفاوتهای قومی و تنوع تصدی مسکن زوجین پس از ازدواج (به ویژه سکونت در ملک پدری که در مطالعات غربی مورد توجه نبوده است) در اختیار ما می‌گذارد، ضرورت بررسی فرضیه‌های مرتبط با زندگی در کنار والدین پس از ازدواج نیز قوت می‌گیرد. ادبیات نظری موجود در این زمینه به‌طور کلی دو فرضیه اصلی را برجسته می‌کند (Burr & Mutchler, 1993)؛ یک فرضیه نشان می‌دهد که ارزش‌های فرهنگی مربوط به خانواده گرایی و الگوهای هنجاری حمایت از اعضای خانواده در تعیین این شکل از ترتیبات زندگی زوجین اثرگذار هستند، به‌عبارت دیگر، تبیین فرهنگی معتقد است از آنجایی که در برخی از فرهنگ‌ها، وابستگی بیشتری به خویشاوندان (هسته‌ای و حتی غیرهسته‌ای) وجود دارد، افراد زندگی با والدین را ترجیح می‌دهند. به‌عنوان مثال، برخی شواهد نشان داده در ایالات متحده، جمعیت اسپانیایی تبار عموماً بیشتر از جمعیت سفیدپوست غیراسپانیایی خانواده‌گرا هستند و بر روابط شخصی نزدیک تر با خویشاوندان و احترام بیشتر برای افراد مسن تأکید می‌کنند (Alvirez et al, 1981 quoted by Burr & Mutchler, 1993 ). در ایران نیز برخی از مطالعات تأثیر تفاوتهای قومی در الگوهای نگرشی و رفتاری ازدواج و فرزندآوری را نشان داده‌اند (عباسی‌شوازی و صادقی، 1384؛ Torabi & Baschieri, 2010؛ عباسی‌شوازی و حسینی، 1386؛ حسینی و بگی، 1391).
در مقابل فرضیه رقیب استدلال می‌کند که طبقه اقتصادی و اجتماعی در این رابطه نقش اصلی را ایفا می‌کند و در واقع انتخاب سکونت در ملک پدری یا هر نوع دیگری از ترتیبات زندگی مشابه خانواده گسترده، نتیجه‌ی برخی از ملاحظات اقتصادی زوجین در این زمینه است. در همین راستا، عامل مهم دیگر امکان تأمین مسکن به‌عنوان یک دارایی قابل انتقال از سوی والدین به فرزندان بزرگسال ازدواج‌کرده است و در برخی از مدل‌های اقتصادی باروری ثابت شده است که ثروت و وضعیت اقتصادی پدر/مادر‌ها بر باروری فرزندان‌شان (نسل دوم) اثرگذار است (Ben-Porath , 1975؛ Thornton, 1980). مطالعات در بستر اجتماعی-فرهنگی ایران نیز نشان داده‌اند که جهت غالب حمایت‌ها و انتقالات بین‌نسلی مالی و زمانی از والدین به فرزندان است (کوششی و حصاری، 1397؛ ترابی و سراونی، 1402). بنابر موارد مذکور، این فرضیه تقویت می‌شود که ممکن است بین مالکیت شخصی مسکن، تأمین آن توسط والدین (مسکن پدری) و استیجاری بودن آن تفاوت‌هایی در نگرش‌های مربوط به فرزندآوری مشاهده شود. با توجه به آنچه مرور شد، فرضیة زیر برای پژوهش حاضر در نظر گرفته‌شده است:
مطالعات پیشین
به دلیل فقدان مطالعات مرتبط در منابع داخلی و خلأ پژوهشی آشکار در این زمینه، مرور پیشینه تجربی موضوع مورد بررسی بر منابع خارجی متکی است. همچنین، باتوجه به تمرکز ویژه این بخش مبنی بر جمع‌آوری منابعی که صرفاً به دو مؤلفة مالکیت مسکن و فرزندآوری پرداخته‌اند، مرور مطالعات به صورت موردی تنظیم شده است.در اینجا باید اشاره کنیم که نتایج تنها مطالعه‌ی داخلی موجود که به‌طور مستقیم رابطه بین مسکن (قیمت مسکن) و فرزندآوری در ایران را مورد بررسی داده است حاکی از تأثیر منفی و معنی‌دار متغیرهای قیمت مسکن، نرخ بیکاری، متوسط هزینه کل خانوار، بُعد خانوار و بی‌ثباتی قیمت مسکن بر میزان باروری در مناطق روستایی کشور بوده است (پناهی، آقایاری‌هیر و آل‌عمران، 1396).
ادبیات جهانی این حوزه، باوجود سهم نسبتاً ناچیز در تحقیقات تبیین‌کننده کاهش باروری در کشورهای مختلف، رابطه بین مالکیت مسکن و باروری را از جنبه‌های مختلفی موردسنجش قرار داده که خلاصه‌ی مهم‌ترین یافته‌های آنها در جدول 1 ارائه شده است. درمجموع باید گفت یافته‌های ضدونقیضی در خصوص رابطه مالکیت مسکن و باروری (چه از حیث زمان فرزندآوری و چه تعداد فرزندان) وجود دارد. به این صورت که در برخی بسترها مالکیت مسکن با تشکیل خانواده و فرزندآوریِ سریع‌تر مرتبط بوده و در بعضی دیگر اجاره‌نشینان گذار به والدینی سریع‌تری را تجربه کرده‌اند که این تفاوت‌ها میتواند از روش‌های متفاوت جمع آوری و تحلیل داده و نیز بسترهای اجتماعی و اقتصادی متفاوتی که مطالعات در آنها انجام شده است، ناشی شده باشد. لازم به ذکر است در اکثر این مطالعات بر متغیرهای اقتصادی میانجی در این رابطه نظیر ثروت، درآمد و قیمت و هزینه‌های مرتبط با مسکن تأکید شده است که اهمیت کنترل عوامل تعدیل‌گر در بررسی رابطه مسکن و فرزندآوری را نشان می‌دهد. مقاله حاضر برای نخستین بار رابطه مسکن با ترجیحات گذار به والدینی را در کشور بررسی می‌کند و با تفکیک سه نوع مالکیت مسکن (ملکی، استیجاری و پدری) بعد جدیدی را در مطالعات مسکن و فرزندآوری مورد توجه قرار می‌دهد.
جدول 1. مطالعات پیشین مرتبط با موضوع موردبررسی
|
نتایج کلیدی |
عنوان |
سال |
نویسنده |
|
مالکیت خانه مهم‌ترین عامل توضیح‌دهنده باروری زنان کانادایی است. عوامل تعیین‌کننده باروری بین صاحبان خانه و اجاره‌کنندگان متفاوت است. بومی بودن بر باروری مستأجران تأثیر بسزایی دارد، اما بر باروری صاحبان خانه تأثیری ندارد. نتایج نشان می‌دهد که زوج‌های بومی کانادا در خانه‌ها یا آپارتمان‌های اجاره‌ای زندگی می‌کنند خانواده‌های بزرگ‌تری نسبت به همتایان خارجی خود دارند. |
تفاوت در باروری مالکان خانه و مستأجران: شواهدی از کانادا |
1993 |
کریشنان |
|
تفاوتهای قابل‌توجهی بین دو کشور آلمان غربی و هلند در میزان ارتباط مالکیت خانه برای اولین بار با رویدادهای زندگی خانوادگی (ازدواج و فرزندآوری) وجود دارد و در آلمان، به‌طور قابل‌توجهی، مالکیت خانه با ازدواج و به‌ویژه تولد فرزند اول و دوم مرتبط است. ازنظر نویسندگان دلیل این افتراق را می‌توان ازنقطه‌نظر تفاوت‌ها در قیمت مسکن، سیاست مسکن (یارانه‌ها و سایر مقررات) و سایر تفاوت‌ها در دستگاه‌های مالی و حقوقی دو کشور درک کرد. |
اولین مالکیت خانه در مسیر زندگی خانوادگی: مقایسه آلمان غربی و هلند |
1998 |
مولدر و وگنر
|
|
خانواده‌های هلندی بیشتر از خانواده‌های آلمان غربی قبل از پدر و مادر شدن مالک خانه می‌شوند. |
ارتباط بین تشکیل خانواده و اولین مالکیت خانه در بستر آلمان غربی و هلند |
2001 |
مولدر و وگنر |
|
اجاره مسکن به‌عنوان شاخصی از هزینه‌های استفاده‌کننده مسکن، تأثیرات مثبت قابل‌توجهی بر سن زنان در تولد اولین فرزند دارد. همچنین، رابطه بین قیمت واحد فضای زندگی (اجاره مسکن) و باروری درواقع برای خانوارهایی که اخیراً نقل‌مکان کرده‌اند، منفی‌تر است. |
آیا افزایش اجاره‌بها مانع از باروری می‌شود؟ شواهد از شهرهای ایالات‌متحده، 1940-2000 |
2009 |
سیمون و تامورا[5] |
|
تفاوت بین کشورها ازنظر رژیم‌های مالکیت مسکن باعث تفاوت در تشکیل خانواده و باروری می‌شود؛ در کشورهایی که دسترسی به مالکیت مسکن محدود است، تشکیل خانواده کمتر صورت می‌گیرد و درنتیجه سطح باروری کاهش می‌یابد. |
رژیم‌های مالکیت مسکن و باروری پایین |
۲۰۱۰ |
مولدر و بیلاری |
|
رابطه بین مالکیت مسکن و فرزندآوری در حال تغییر است. به‌عنوان‌مثال، به نظر می‌رسد در کشورهای غیرکمونیستی ارتباط فزاینده‌ای بین اجاره‌نشینی و زمان بچه‌دار شدن وجود دارد. این ممکن است به این دلیل باشد که قبلاً داشتن مسکن به‌عنوان یک پیش‌شرط ضروری برای بچه‌دار شدن در نظر گرفته می‌شد، اما این هنجار اجتماعی در طول زمان تغییر کرده یا ضعیف شده است، به این معنی که جوانان بااینکه در واحدهای اجاره‌ای زندگی می‌کنند تمایل بیشتری برای تشکیل خانواده و افزایش تعداد فرزندان دارند. |
مسکن و باروری: یک بررسی میان کشوری در سطح کلان،1993-2017 |
2011 |
برونر-اتو[6] |
|
وجود مسکن مناسب یا فقدان آن بر رفتار فرزندآوری زوجین اثرگذار است به‌طوری‌که بدون توجه به نوع مسکن در مقصد، احتمال اولین باردار شدن به میزان چشمگیری در طول 3 ماه اول پس از نقل مکان به مسکن جدید افزایش می‌یابد. هرچند این افزایش در نقل مکان به خانه‌های ویلایی بیشتر از آپارتمان‌ها بوده است. |
روابط متقابل بین فرزندآوری و انتقال مسکن در مسیر زندگی خانوادگی |
2013 |
کولو و استیل[7] |
|
افزایش کوتاه‌مدت در قیمت مسکن منجر به کاهش تولد در میان غیرمالکان (مستاجرین و رهن کنندگان) و افزایش آن در بین مالکان مسکن می‌شود. |
قیمت خانه و نرخ زادوولد: تأثیر بازار املاک و مستغلات بر تصمیم برای بچه‌دار شدن. |
2014 |
دتلینگ و کرنی |
|
زوج‌های دارای مسکن شخصی اولین فرزند خود را در سنین بالاتر به دنیا می‌آورند و خانواده‌هایی که با والدین یا خواهر و برادر خود زندگی می‌کنند در سنین پایین‌تر والدین می‌شوند. نتایج پس از کنترل اثرات ثابت ناحیه زندگی و سال ازدواج، قوی و سازگار است. |
آیا گزینه‌های مسکن بر تصمیمات فرزندآوری تأثیر می‌گذارد؟ شواهدی از تایوان |
2016 |
لین[8] و دیگران |
|
ترکیب عواملی مانند نرخ بالای مالکیت خانه (بدون بدهی) با منابع مالی غیرنقد شونده‌ی مسکن و بازارهای اجاره محدود، شرایطی را ایجاد می‌کند که عامل مسکن تشکیل مستقل خانوار را محدود کرده و تأثیر کاهشی بر باروری داشته باشد. |
مسکن به‌عنوان یک تله باروری: ناتوانی ایالت‌ها، بازارها یا خانواده‌ها در تأمین مسکن مناسب در شرق اروپای مرکزی |
2020 |
مکسزین و بوهل[9] |
|
قصد باروری در خانوارهای استیجاری بیشتر از خانوارهای دارای مسکن ملکی است که می‌توان آن را با تأثیر پیچیده درآمد، سابقه تحصیلی زنان و محیط مسکونی که در آن فرزندان تربیت می‌شوند توضیح داد. |
عوامل مؤثر بر نیات باروری تازه ازدواج‌کرده‌ها در کره جنوبی |
2021 |
جئون[10] و دیگران |
|
احتمال داشتن فرزند در میان صاحب خانه‌ها به‌طور مثبت با افزایش ثروت مسکن مرتبط است. اثر مثبت ثروت مسکن بیشترین تأثیر را بر باروری و نیات باروری استرالیایی‌های مالک مسکن دارد که جوان و دارای وام مسکن هستند. در مقابل، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد افزایش قیمت مسکن باعث کاهش تمایل به باروری در میان اجاره‌نشینانِ دارای فرزند می‌شود. |
ثروت مسکن، نیات باروری و باروری |
2021 |
آتالای و دیگران |
|
یافته‌ها نشان می‌دهد که در مقایسه با دهه 1990، احتمال گذار به والدینی در میان مالکان مسکن در سال‌های اخیر کاهش‌یافته است، درحالی‌که نرخ فرزندآوری در بین اجاره‌نشینان ثابت مانده است. بنابراین، مالکان و مستأجران بریتانیایی ازنظر احتمال گذار به والدینی در طول زمان شبیه‌تر شده‌اند. |
رابطه در حال تغییر بین مالکیت مسکن و گذار به والدینی |
2021 |
توچیونی[11] و دیگران |
|
مالکین مسکن‌های خصوصی (مبتنی بر بازار) باروری بالاتری نسبت به مالکین مسکن که از طریق دولت حمایت شدند، دارند که اهمیت ثروت خانواده و استقلال نهادی را برجسته می‌کند. علاوه بر این، اجاره‌نشینان خانه‌های مبتنی بر بازار باروری بالاتری نسبت به خانواده‌های صاحب مسکن دارند. |
مسیرهای مالکیت مسکن و باروری در مناطق شهری چین |
2023 |
دو و دونگ[12] |
روش تحقیق و داده‌ها
مقاله حاضر به روش کمی و به‌صورت تحلیل ثانویه انجام‌شده است. داده‌های مربوطه از پیمایش ملی ازدواج گرفته‌شده است که در سال‌های 1396 و 1397 توسط سازمان ثبت‌احوال گردآوری‌شده است. مطابق گزارش خلاصه یافته‌های این پیمایش (دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور، 1400) جمع‌آوری داده‌ها از تمامی مراکز استانی (به‌جز شهر تهران) صورت گرفته است و پاسخگویان آن زوج‌هایی بودند که برای انجام آزمایش‌های قبل از ازدواج، به آزمایشگاه‌ها مراجعه کرده‌اند. نمونه پیمایش شامل 9485 نفر بوده است. ازآنجایی‌که تحلیل حاضر روی افراد با ملیت ایرانی متمرکز بود، سایر ملیت‌ها (33 نفر) حذف شدند. سپس، زنان 45 ساله و بیشتر، یعنی آن‌هایی که از سنین فرزندآوری خارج‌شده‌اند (26 نفر) از نمونه حذف شدند. در مرحله بعد نیز کسانی که قبلاً ازدواج‌کرده بودند و ازدواج فعلی آنها، مرتبه دوم و بالاتر بود، چنانچه فرزندی از ازدواج قبلی داشتند (47۵)، از نمونه حذف شدند. درنهایت اطلاعات 8950 نفر (4386 مرد، 4562 زن و 2 مورد بدون پاسخ به متغیر جنس) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
متغیر وابسته در این تحلیل نگرش زوجین به فاصله مناسب بین ازدواج تا تولد فرزند اول (به سال) در نظر گرفته شد که دامنه آن از ۰ تا ۲۵ سال متغیر بوده است (تولدهای زیر یکسال "صفر" در نظر گرفته شده‌اند). کسانی به این سؤال در پرسشنامه پاسخ داده بودند که به سؤال قبلی مبنی بر "آیا تمایل به بچه‌دار شدن از این ازدواج را دارید؟" پاسخ مثبت داده بودند. لازم به ذکر است کسانی که به این سؤال پاسخ منفی دادند (98/1 درصد از نمونه) به‌عنوان افراد سانسور شده‌ای که واقعه مورد بررسی را هرگز تجربه نخواهند کرد در تحلیل حفظ شده‌اند. باید اشاره کنیم که محققان علوم اجتماعی و جمعیت‌شناسان معمولاً از نگرش‌ها و ایده‌آل‌های افراد به‌عنوان شاخصی برای درک رفتارهای اجتماعی و شناخت تغییرات آن در طول زمان استفاده می‌کنند تا از این طریق بتوان تا حدودی در مورد مسیر تحولات پیش‌روی جوامع برنامه‌ریزی کرد. بااین‌وجود در مطالعات مختلفی ثابت‌شده است که افراد همیشه و در همه بسترها - خواسته یا ناخواسته - مطابق ترجیحات ذهنی خود عمل نمی‌کنند و بین ایده‌آل‌ها و رفتار واقعی آنها لزوماً همبستگی کامل وجود ندارد (حسینی و گراوند، 1392؛ قربانی و دیگران، 1398).
متغیر مستقل اصلی نیز نوع تصدی مسکن بوده که اطلاعات آن از طریق سؤال "محل مسکونی پس از تشکیل زندگی از چه طریقی فراهم می‌شود؟" فراهم آمده است. پاسخ‌های ممکن به این سؤال نیز شامل "ملکی"، "استیجاری"، "پدری"، "رایگان"، "در برابر خدمت"، "مشخص نیست" و "سایر" بوده است. با توجه به متمرکز بودن فراوانی این متغیر بر سه زیرگروه استیجاری (9/38 درصد)، ملکی (4/29 درصد)، و پدری (6/23 درصد)، و همچنین ارتباط نظری مشخص‌تر بین متغیر وابسته و این سه مورد، سایر گزینه‌ها که سهم ناچیزی داشتند (حدود 8 درصد) در یک طبقه جداگانه با عنوان "سایر" ادغام شدند. لازم به ذکز است باتوجه به نوع پرسش این متغیر، انتخاب هر یک از گزینه‌ها توسط زوجین لزوما به معنای نوع مالکیت مسکنِ شخص پاسخ‌دهنده نبوده و میتواند بادرنظرگرفتن ویژگی‌های همسر باشد.
متغیرهای کنترل واردشده در تحلیل نیز شامل درآمد، درآمد خانواده پدری، محل سکونت، جنس، سن ازدواج، قومیت، تحصیلات، وضع اشتغال، و تعداد فرزندان دلخواه بوده‌اند که در تحلیل چندمتغیره تحت عنوان مدل‌های اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی (جدول 3) طبقه‌بندی و آزمون شده‌اند. متغیر محل سکونت غیر از شهری و روستایی دارای دو گزینه "عشایر" و "سایر کشورها" بود که با توجه به اندک بودن تعداد دو گروه آخر (33 نفر) با اغماض در گروه روستایی ادغام شدند. افراد بیسواد (65 نفر) نیز در زیرگروه ابتدایی قرار گرفتند. همچنین لازم به ذکر است در تحلیل چندمتغیره برخی از زیرگروه‌های متغیرهای قومیت، درآمد و درآمد خانواده پدری که دارای فراوانی پایینی بودند در یک طبقه ادغام شدند.
تحلیل روابط بین متغیرها با استفاده از روش تحلیل پیشینه واقعه[13] در بسته آماری استیتا[14] (نسخه 17) صورت گرفت. مدل آماری مورد استفاده نیز مدل نیمه‌پارامتری مخاطرات متناسب یا همان مدل کاکس است. این مدل یکی از متداول‌ترین مدل‌های تحلیل پیشینه واقعه است. وقتی‌که تحقیق و بررسی اثرات چند متغیر بر روی زمان بقاء به‌طور هم‌زمان مدنظر باشد مدل کاکس کاربرد فراوانی دارد. نکته دیگر آنکه مدل کاکس هیچ فرضی درباره شکل توزیع زمان ندارد (این شکل میتواند ثابت، افزایشی، کاهشی، افزایشی سپس کاهشی یا هر نوع دیگری باشد) اما این فرض وجود دارد که شکل مخاطره در طول زمان برای همه یکسان است. به‌عبارت‌دیگر، اگرچه تفاوت در مقدار متغیرها میتواند میزان مخاطره را تغییر دهد، نسبت مخاطره هر دو آزمودنی در طول زمان ثابت است (ترابی و قاضی‌طباطبایی، در دست انتشار). دلیل استفاده از مدل کاکس در این مطالعه عدم اطلاعات کافی در مورد شکل تابع مخاطره متغیر وابسته به‌منظور آزمون آن توسط مدل‌های پارامتری تحلیل پیشینه واقعه (مانند مدل‌های نمایی، گامپرتز و ویبول) بود. بنابراین در این مقاله، رابطه مالکیت مسکن با زمان مناسب برای تولد اولین فرزند پس از ازدواج، به‌وسیله رگرسیون کاکس و با کنترل سایر متغیرهایی که از لحاظ نظری می‌توانند دخیل باشند، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
یافته‌ها
1) توصیف متغیرهای پژوهش
در این بخش ابتدا متغیرهای پژوهش توصیف‌شده و سپس نتایج تحلیل پیشینه واقعه ارائه می‌شوند. با توجه به اینکه تأکید پژوهش حاضر بر متغیر مستقل نوع تصدی مسکن است، سایر متغیرها براساس آن توصیف‌شده‌اند. هدف از این امر صرفاً ارائه یک تصویر کلی از تفاوتهای نوع تصدی مسکن در میان جمعیت نمونه برحسب ویژگی‌های اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی آنها بوده است.
جدول 2. توصیف متغیرهای پژوهش برحسب نوع تصدی مسکن
|
نوع تصدی مسکن |
کل |
متغیر |
|||
|
سایر |
پدری |
استیجاری |
ملکی |
||
|
|
|
|
|
|
فاصله مناسب از ازدواج تا تولد اولین فرزند (متغیر وابسته) |
|
6/2 |
2/2 |
3/2 |
4/2 |
3/2 |
میانگین |
|
7/1 |
6/1 |
6/1 |
8/1 |
7/1 |
انحراف معیار |
|
- |
- |
- |
- |
4/5 |
موارد بی‌پاسخ(%) |
|
|
|
|
|
|
سن |
|
3/24 |
1/24 |
5/26 |
6/26 |
8/25 |
میانگین |
|
3/5 |
6/5 |
6/5 |
3/6 |
9/5 |
انحراف معیار |
|
- |
- |
- |
- |
3/0 |
موارد بی‌پاسخ(%) |
|
|
|
|
|
|
تعداد مطلوب فرزندان |
|
2/2 |
3/2 |
2/2 |
2/2 |
2/2 |
میانگین |
|
0/1 |
0/1 |
1/1 |
1/1 |
1/1 |
انحراف معیار |
|
- |
- |
- |
- |
0/5 |
موارد بی‌پاسخ(%) |
|
|
|
|
|
|
جنس (%) |
|
4/6 |
7/24 |
1/40 |
8/28 |
0/49 |
مرد |
|
8/9 |
5/22 |
7/37 |
0/30 |
1/50 |
زن |
|
- |
- |
- |
- |
02/0 |
موارد بی‌پاسخ |
|
|
|
|
|
|
محل سکونت (%) |
|
2/8 |
1/21 |
5/41 |
3/29 |
2/86 |
شهر |
|
5/7 |
2/41 |
7/20 |
6/30 |
3/12 |
روستا |
|
- |
- |
- |
- |
5/1 |
موارد بی‌پاسخ |
|
|
|
|
|
|
تحصیلات (%) |
|
5/4 |
9/48 |
2/21 |
5/25 |
2/6 |
ابتدایی و بیسواد |
|
3/8 |
1/34 |
7/32 |
0/25 |
0/12 |
راهنمایی |
|
3/8 |
0/25 |
6/39 |
1/27 |
9/37 |
متوسطه و پیش‌دانشگاهی |
|
4/8 |
7/15 |
4/42 |
5/33 |
8/42 |
دانشگاهی |
|
9/7 |
2/34 |
1/42 |
8/15 |
4/0 |
سایر |
|
- |
- |
- |
- |
7/0 |
موارد بی‌پاسخ |
|
|
|
|
|
|
وضع اشتغال (%) |
|
7/6 |
1/21 |
2/41 |
0/31 |
2/57 |
شاغل |
|
0/10 |
7/26 |
8/35 |
5/27 |
8/41 |
غیر شاغل |
|
6/9 |
4/38 |
2/34 |
8/17 |
9/0 |
سایر |
|
- |
- |
- |
- |
1/0 |
موارد بی‌پاسخ |
|
|
|
|
|
|
درآمد (%) |
|
3/9 |
3/27 |
0/41 |
4/22 |
9/16 |
زیر 1 میلیون |
|
1/7 |
4/21 |
8/41 |
6/29 |
7/28 |
بین 1 تا 2 میلیون |
|
6/5 |
6/15 |
2/41 |
6/37 |
6/9 |
بین 2 تا 3 میلیون |
|
3/4 |
2/10 |
5/36 |
0/49 |
4/3 |
بین 3 تا 4 میلیون |
|
6/3 |
3/11 |
9/33 |
2/51 |
9/1 |
بالای 4 میلیون |
|
5/9 |
7/27 |
3/35 |
5/27 |
9/36 |
فاقد درآمد |
|
- |
- |
- |
- |
6/2 |
موارد بی‌پاسخ |
|
|
|
|
|
|
درآمد خانواده پدری (%) |
|
0/8 |
2/30 |
0/41 |
8/20 |
9/19 |
زیر 1 میلیون |
|
5/7 |
0/24 |
0/40 |
5/28 |
2/36 |
بین 1 تا 2 میلیون |
|
5/7 |
7/19 |
2/39 |
6/33 |
3/16 |
بین 2 تا 3 میلیون |
|
6/8 |
8/15 |
0/34 |
6/41 |
4/6 |
بین 3 تا 4 میلیون |
|
2/6 |
3/18 |
1/33 |
4/42 |
6/3 |
بالای 4 میلیون |
|
4/11 |
6/22 |
9/35 |
1/30 |
3/14 |
اطلاعی ندارم |
|
- |
- |
- |
- |
3/3 |
موارد بی‌پاسخ |
|
|
|
|
|
|
قومیت پدر (%) |
|
7/10 |
2/17 |
6/40 |
5/31 |
8/46 |
فارس |
|
0/8 |
9/22 |
1/38 |
0/31 |
7/21 |
ترک |
|
0/4 |
8/18 |
8/54 |
4/22 |
6/5 |
لر |
|
5/4 |
2/30 |
0/36 |
3/29 |
8/12 |
کرد |
|
7/1 |
0/60 |
7/19 |
6/18 |
9/5 |
عرب |
|
5/6 |
6/53 |
8/26 |
1/13 |
1/2 |
بلوچ |
|
0/0 |
8/53 |
1/24 |
1/24 |
2/0 |
ترکمن |
|
7/7 |
1/19 |
3/43 |
0/30 |
8/4 |
سایر |
|
- |
- |
- |
- |
04/0 |
موارد بی‌پاسخ |
|
8950 |
2584 |
3415 |
2071 |
716 |
تعداد کل |
نکته: درصد مربوط به ستون کل، به صورت ستونی و درصد مربوط به ستون‌های بعد (نوع تصدی مسکن)، به صورت سطری محاسبه شده است.
براساس جدول (2)، میانگین متغیرهای فاصلة مناسب از ازدواج تا تولد اولین فرزند (متغیر وابسته)، سن، درآمد و درآمد خانواده پدری نیز در بین افرادی که محل مسکونی پس از تشکیل زندگی را ملک پدری عنوان کرده بودند پایین‌تر از دو گروه ملکی و استیجاری بوده و در مقابل، این گروه تعداد فرزندان مطلوب بیشتری را (3/2 فرزند) نسبت به سایر گروه‌ها (2/2 فرزند) گزارش کرده‌اند. علاوه‌براین، تفاوتهای قابل جالب توجهی در نوع تصدی مسکن زوجین براساس ویژگی‌های آنها وجود دارد، به‌طوری‌که در بین مردان، شهرنشینان، افراد دارای تحصیلات دیپلم به بالا و شاغلین، اجاره‌نشینان بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند و تنها در گروه‌های پر درآمد اکثریت افراد دارای مسکن ملکی هستند. نکته حائز اهمیت دیگری که از این جدول استنباط می‌شود، ویژگی‌های متفاوت افرادی است که پس از ازدواج در ملک پدری سکونت می‌کنند؛ به‌عنوان مثال این نوع از تصدی مسکن در بین روستانشینان و افراد دارای تحصیلات پایین شایع‌تر است. همچنین، همان‌طور که انتظار می‌رفت، تفاوتهای قومی قابل‌ملاحظه‌ای در این زمینه وجود دارد؛ به‌طوری‌که در میان اقوام عرب، ترکمن و بلوچ، سکونت در ملک پدری، به ترتیب با 0/60، 8/53 و 6/53 درصد، شایع‌ترین نوع تصدی مسکن بوده در حالی‌که در بین سایر اقوام اکثریت افراد حاضر در نمونه اجاره‌نشین بوده‌اند. مجموعه این موارد بیانگر اهمیت بستر خاص اجتماعی- فرهنگی ایران در ارتباط با موضوع مورد بررسی بوده و نشان می‌دهد که رابطه بین مالکیت مسکن و فرزندآوری در این جامعه میتواند متاثر از فرایندهای پیچیده‌ای باشد.
2) نتایج تحلیل پیشینه واقعه
در گام نخست، تابع احتمال بقاءِ واقعه موردبررسی در بین نمونه با استفاده از برآوردگر کاپلان‌میر[15]، یکی از پرکاربردترین برآوردگرها در تحلیل پیشینه واقعه، ارائه‌شده است. نمودار تابع بقا در شکل (1) نشان می‌دهد ترجیح تولد اولین فرزند در سال‌های اولیه تشکیل خانواده به‌طور چشمگیری شایع‌تر است، به‌طوری‌که حدود 68 درصد از افراد نمونه تمایل دارند یک سال پس از ازدواج صاحب اولین فرزند شوند و درصد کسانی که تمایل دارند دو، سه و چهار سال پس از ازدواج والدین شوند به ترتیب 38، 21 و 12 درصد بوده است. تمایل به فرزندآوری با فاصله 5 سال و بیشتر نیز به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای در نمونه موردبررسی نادر بوده و به کمتر از 1 درصد (03/0 درصد) می‌رسد که با افزایش این فاصله، به عدد صفر نزدیک شده است.
شکل 1. احتمال بقاء کاپلان میر برای فاصله مناسب بین ازدواج تا تولد اولین فرزند
در شکل (2)، احتمال بقا کاپلان میر برحسب متغیر نوع تصدی مسکن برآورد شده است. خروجی مربوطه نشان می‌دهد تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای بین ترجیح زمانی گذار به والدینی در میان صاحبان مسکن ملکی و اجاره‌نشینان وجود ندارد که در نوع خود جالب‌توجه و مغایر با مطالعات پیشین است. در مقابل گروه "سایر" و زوجین دارای ملک پدری تفاوت نسبتاً محسوسی در این زمینه داشته و این‌طور به نظر می‌رسد که داشتن ملک پدری با تمایل به فرزندآوری سریع‌تر همراه بوده و سایر گروه‌ها (رایگان، در برابر خدمت و ...) فاصله مناسب بین ازدواج تا تولد اولین فرزند را دیرتر گزارش کرده‌اند. با توجه به اهمیت کنترل متغیرهای اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی در تبیین رابطه‌ی یافت شده، در بخش بعدی تلاش شده است تا با استفاده از اطلاعات موجود در پیمایش، این مهم لحاظ گردد.
شکل 2. احتمال بقاء کاپلان میر برای فاصله مناسب بین ازدواج تا تولد اولین فرزند براساس نوع تصدی مسکن
3) تحلیل چند متغیره کاکس
در ادامه به معرفی مدل‌های رگرسیونی انتخاب‌شده و تفسیر برآوردهای حاصل از آنها می‌پردازیم. در مدل نخست، که ضرایب تعدیل‌نشده[16] را نشان می‌دهد، رابطه‌ی هر یک از متغیرهای مستقل به‌طور جداگانه با متغیر وابسته مورد تحلیل قرار می‌گیرد. سپس در مدل‌های دوم، سوم و چهارم با حفظ متغیر تصدی مسکن، به‌منظور ثابت نگه‌داشتن اثرات متغیرهای جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی که از جنبه نظری همبستگی بیشتری با تصدی مسکن و فرزندآوری دارند، جداگانه آنها را وارد تحلیل می‌کنیم. در نهایت در مدل 5، همه‌ی متغیرها باهم وارد تحلیل می‌شوند تا نوع تأثیرگذاری متغیرهای مختلف را مقایسه کنیم (جدول 3).
جدول 3. متغیرهای حاضر در مدل‌های مختلف رگرسیون کاکس
|
متغیر/های مستقل |
مدل |
|
همه متغیرهای مستقل به‌صورت جداگانه |
مدل 1 (ضرایب تعدیل نشده) |
|
نوع تصدی مسکن، تحصیلات، محل سکونت و قومیت |
مدل 2 (تصدی مسکن + متغیرهای اجتماعی) |
|
نوع تصدی مسکن، سن، جنس و تعداد مطلوب فرزندان |
مدل 3 (تصدی مسکن + متغیرهای جمعیتی) |
|
نوع تصدی مسکن، درآمد، وضع اشتغال و درآمد خانواده پدری |
مدل 4 (تصدی مسکن + متغیرهای اقتصادی) |
|
نوع تصدی مسکن، سن، جنس، تعداد مطلوب فرزندان، تحصیلات، محل سکونت، قومیت، درآمد، وضع اشتغال و درآمد خانواده پدری |
مدل 5 (تصدی مسکن + همه متغیرها) |
همان‌طور که در بخش روش بیان شد، یکی از پیش‌فرض‌های اساسی مدل کاکس تناسب مخاطرات است، بدین معنی که شکل مخاطره در طول زمان برای همه واحدهای مشاهده یکسان است. به همین علت آزمون باقیماندههای شونفیلد انجام شد که این فرض برای متغیر فاصله‌ای سن معنادار به دست آمد (عدم معناداری این باقی‌مانده‌ها برای هر متغیر به‌منظور تأیید فرض متناسب بودن مخاطرات برای آن متغیر است). درواقع دلیل اصلی عدم تناسب مخاطرات در این بررسی، وجود تعامل بین متغیر زمان و متغیر توضیحی سن است. یکی از راهکارهای پیشنهادشده برای رفع این مشکل، برآورد مدل‌هایی است که تعامل بین متغیرهای مشکل‌ساز و زمان را در برگیرد و خوشبختانه نرم‌افزار استیتا قادر است این کار را حتی در مواقعی که داده‌ها مقطعی بوده و هیچ‌گونه متغیر توضیحیِ متغیر بازمان در مدل وجود ندارد، انجام دهد (Allison, 2014: 44-45). به همین منظور، در خروجی مدل‌هایی که متغیر سن در آنها وجود داشت، اثر تعاملی سن با زمان به‌صورت جداگانه نشان داده شده است (جدول 5).
جدول 4. خروجی آزمون متناسب بودن مخاطرات (باقیماندههای شونفیلد)
|
متغیر |
Prob>chi2 |
|
نوع تصدی مسکن |
5752/0 |
|
سن |
0000/0 |
|
جنس |
2811/0 |
|
محل سکونت |
0641/0 |
|
تحصیلات |
1614/0 |
|
وضع اشتغال |
2881/0 |
|
قومیت |
0762/0 |
|
درآمد |
2104/0 |
|
درآمد خانواده پدری |
1427/0 |
|
تعداد مطلوب فرزندان |
3737/0 |
براساس نتایج برآورد مدل‌های رگرسیون کاکس (جدول 5)، نسبت‌های مخاطره برای زیرگروه "ملک پدری" متغیر نوع تصدی مسکن، علاوه بر ضریب تعدیل نشده، در سایر مدل‌ها نیز معنادار به دست آمد که با توجه به مثبت بودن مقدار آن، به معنای تمایل به فرزندآوری سریع‌تر در بین این گروه نسبت به افراد دارای ملک شخصی است. به‌عبارت دیگر، میزان مخاطره‌ی زمان وقوع فرزندآوری برای زوجینی که منزل مسکونی پس از ازدواج آنها توسط خانواده پدر تأمین می‌شود، بیش از یک برابر (بیش از 100 درصد) میزان مخاطره برای گروه مرجع، یعنی افراد دارای مسکن ملکی است. بنابراین یافته‌ها بیانگر تأیید فرضیه پژوهش مبنی بر ترجیح فرزندآوری سریع‌تر در بین افراد ساکن در ملک پدری است، که تأثیر حمایت‌های خانوادگی بر الگوی باروری فرزندان را نشان می‌دهد.
همچنین، ملاحظه می‌شود که تفاوتهای معناداری در نسبت‌های مخاطره برای گروه‌های قومی لر و "سایر" (شامل عرب، بلوچ، ترکمن و غیره) نسبت به گروه مرجع (فارس) در مدل نهایی به چشم می‌خورد که نشان می‌دهد اصولاً فرزندآوریِ سریع در بین این قومیت‌ها پدیده‌ای ورای ویژگی‌های جمعیتی و اقتصادی است و نمی‌توان آن را با نوع مالکیت مسکن توضیح داد. نکته جالب‌توجه دیگر اینکه در مدل‌های آزمون‌شده، تفاوتهای مربوط به درآمد خانواده پدری نقش پررنگ‌تری نسبت به درآمد زوجین داشته است؛ به‌طوری که در گروه‌های بالاتر درآمد خانواده پدری، تمایل به والدین‌شدن سریع‌تر بوده است که البته تا حدی نیز میتواند متاثر از احتمال اریب گزارش متغیر درآمد در پیمایش‌هایی باشد که افراد به صورت خوداظهاری درآمد را گزارش می‌کنند.
در خصوص اثر سایر متغیرها می‌توان اضافه کرد که اگرچه ضریب تعدیل نشده متغیر جنس بیانگر تمایل زنان به فرزندآوری سریع‌تر بوده است، اما با ورود سایر متغیرها به مدل، رابطه مذکور معناداری خود را ازدست‌داده که تا حدودی به معنای فرا جنسیتی بودن رابطه مالکیت مسکن و زمان مناسب فرزندآوری در هنگام کنترل سایر متغیرها در سطح فردی است. اثر متغیرهای محل سکونت و تعداد فرزندان مطلوب مطابق انتظار بود؛ به این صورت که زمان مناسب اولین فرزندآوری در میان روستانشینان و آن‌هایی که تعداد فرزندان بیشتری می‌خواستند، باوجود واردکردن متغیرهای کنترل، کوتاه‌تر بوده است. در مورد متغیر تحصیلات نیز علاوه بر نسبت‌های مخاطره تعدیل نشده، ارقام مدل نهایی نیز بیانگر تمایل به فرزندآوری سریع‌تر برای افراد دارای تحصیلات متوسطه و دانشگاهی نسبت به تحصیلات ابتدایی و بیسواد بود. توجه به این نکته نیز لازم است که هرچند تمایل به فرزندآوری در میان افراد دارای تحصیلات دانشگاهی بیشتر از افراد دارای تحصیلات متوسطه است، اما این تفاوت اندک است (نسبت‌های مخاطره 0.87 و 0.81، به ترتیب). آیا رابطه مثبت بین تحصیلات و ترجیح زمان گذار به والدینی را می‌توان نشانه‌ای از معکوس‌شدن رابطه منفی بین تحصیلات و باروری در ایران نظر گرفت؟ آیا جریانی شبیه آنچه در کشورهای غربی رخ داده است (به‌عنوان مثال، گلدشایدر و همکاران[17]، 2015)، در ایران نیز در حال وقوع است؟ و اگر پاسخ به این سوال مثبت است، چه عواملی می‌توانند زمینه‌ساز چنین تغییری باشند؟ پاسخ به این سؤالات نیازمند بررسی‌های بیشتر و ارزیابی دقیق‌تر داده‌های پیمایشی است و از عهده‌ی پژوهش حاضر خارج است.
جدول 5. برآورد مدل‌های رگرسیون کاکس (نسبت مخاطرات)
|
مدل (5) |
مدل (4) |
مدل (3) |
مدل (2) |
مدل (1) |
متغیر |
|
همه متغیرها |
اقتصادی |
جمعیتی |
اجتماعی |
تعدیل نشده |
|
|
|
|
|
|
|
تصدی مسکن |
|
مرجع |
مرجع |
مرجع |
مرجع |
مرجع |
ملکی |
|
98/0 NS |
99/0 NS |
0/1 Ns |
0/1NS |
0/1 NS |
استیجاری |
|
1/1 * |
1/1 * |
1/1 ** |
1/1 * |
1/1 ** |
پدری |
|
96/0 NS |
92/0 NS |
94/0 NS |
94/0 NS |
93/0 NS |
سایر |
|
|
|
|
|
|
جنس |
|
مرجع |
|
مرجع |
|
مرجع |
مرد |
|
1/1 * |
|
0/1 NS |
|
91/0 ** |
زن |
|
|
|
|
|
|
قومیت |
|
مرجع |
|
|
مرجع |
مرجع |
فارس |
|
0/1 NS |
|
|
0/1 NS |
0/1 NS |
ترک |
|
2/1 ** |
|
|
3/1 ** |
3/1 ** |
لر |
|
0/1 NS |
|
|
0/1 NS |
07/1 * |
کرد |
|
2/1 ** |
|
|
2/1 ** |
3/1 ** |
سایر |
|
|
|
|
|
|
درآمد |
|
مرجع |
مرجع |
|
|
مرجع |
زیر2 میلیون |
|
98/0 NS |
0/1 NS |
|
|
94/0 NS |
بین 2 تا 4 میلیون |
|
95/0 NS |
0/1 NS |
|
|
95/0 NS |
بالای 4 میلیون |
|
0/1 NS |
0/1 NS |
|
|
90/0 ** |
فاقد درآمد |
|
|
|
|
|
|
درآمد خانواده پدری |
|
مرجع |
مرجع |
|
|
مرجع |
زیر2 میلیون |
|
80/0 ** |
82/0 ** |
|
|
80/0 ** |
بین 2 تا 4 میلیون |
|
80/0 ** |
74/0 ** |
|
|
70/0 ** |
بالای 4 میلیون |
|
90/0 NS |
93/0 * |
|
|
90/0 ** |
اطلاعی ندارم |
|
|
|
|
|
|
محل سکونت |
|
مرجع |
|
|
مرجع |
مرجع |
شهر |
|
1/1 ** |
|
|
1/1 ** |
2/1 ** |
روستا |
|
|
|
|
|
|
تحصیلات |
|
مرجع |
|
|
مرجع |
مرجع |
ابتدایی و بیسواد |
|
94/0 NS |
|
|
91/0 NS |
86/0 * |
راهنمایی |
|
87/0 * |
|
|
87/0 * |
80/0 ** |
متوسطه و پیش‌دانشگاهی |
|
81/0 ** |
|
|
88/0 * |
79/0 ** |
دانشگاهی |
|
78/0 NS |
|
|
1/1 NS |
0/1 NS |
سایر |
|
|
|
|
|
|
وضع اشتغال |
|
مرجع |
مرجع |
|
مرجع |
مرجع |
شاغل |
|
93/0 NS |
87/0 ** |
|
90/0 ** |
90/0 ** |
غیر شاغل |
|
94/0 NS |
88/0 NS |
|
90/0 NS |
90/0 NS |
سایر |
|
1/1 ** |
|
1/1 ** |
|
1/1 ** |
تعداد فرزندان مطلوب |
|
0/1 ** |
|
0/1 ** |
|
0/1 ** |
اثر تعاملی سن با زمان |
|
4/401 |
1/105 |
7/252 |
8/95 |
- |
LR chi2 |
|
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
- |
Prob > chi2 |
توضیحات: *: معنی‌دار در سطح خطای 5%، **: معنی‌دار در سطح خطای 1%؛ NS: غیرمعنی‌دار
درمجموع می‌توان گفت مهم‌ترین یافته مدل‌های رگرسیونی این بود که برخلاف پیشینه تجربی مورد بررسی و با کنترل متغیرهای اقتصادی و جمعیت‌شناختی در سطح فردی، تفاوت معناداری بین مالکان مسکن با اجاره‌نشینان در نگرش به زمان مناسب تولد اولین فرزند یافت نشد و این تفاوت در بستر اجتماعی- فرهنگی خاص ایران بین زوجین مالک خانه و آن‌هایی که پس از ازدواج در ملک پدری سکونت می‌کنند دیده می‌شود. بدین‌صورت که ترجیح گذار به والدینی در میان زوجین ساکن در ملک پدری نسبت به زوجین صاحب‌خانه سریع‌تر است. باید متذکر شد که باوجود بالاتر بودن درصد روستانشینی و پایین‌تر بودن تحصیلات دانشگاهی در میان زوجین متصدی مسکن پدری و همچنین شیوع بیشتر آن در میان برخی از اقوام ایرانی (جدول 2)، کنترل متغیرهای مذکور در مدل‌های مختلف نشان داد فهم لایه‌های پنهان ارتباط بین تصدی مسکن پدری و زمان فرزندآوری نیازمند تعمق بیشتر در این زمینه است.
بحث و نتیجه‌گیری
باوجود ارتباط نظری تنگاتنگ در ادبیات پژوهشی مطالعات مرتبط با باروری در سراسر جهان، تاکنون تلاش مستقلی در جهت بررسی نوع تأثیرگذاری مسکن بر فرزندآوری یا نیات باروری ایرانیان صورت نگرفته است. یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌های تأثیرگذار در این زمینه، مالکیت یا نوع تصدی مسکن است، زیرا معمولاً زوجین ترجیح می‌دهند قبل از بچه‌دار شدن، مسکن باکیفیت و مطمئنی برای زندگی تأمین کنند.
پیشینه تجربی موضوع، تأثیر مالکیت مسکن بر فرزندآوری را در سطح کلان با رویکردهای ساختاری پیرامون نظام مسکن و در سطح خرد با تبیین‌های مرتبط با احساس ناامنی اقتصادی سنجیده است، حال آنکه در برخی از الگوهای تأثیرگذار در این زمینه مانند سکونت در ملک پدری، تلفیقی از عوامل اقتصادی و فرهنگی میتواند دخیل باشد که در مطالعات غربی به آن کمتر توجه شده است. آزمون چنین فرضیه‌ای در بستر ایران ایده‌ی اصلی انجام پژوهش حاضر بود. بر همین اساس این مقاله داده‌های پیمایش ملی ازدواج 97-1396 را به کار برد تا به سؤال و فرضیه‌های مرتبط با رابطه بین مالکیت مسکن و ترجیح زمانی گذار به والدین‌شدن در ایران پاسخ دهد.
یافته‌های مقاله بیانگر وجود رابطه بین تصدی مسکن و ترجیح در زمان بچه‌دار شدن زوجین با در نظر گرفتن ویژگی‌های اجتماعی-فرهنگی، جمعیتی و اقتصادی آنها بود؛ به این صورت که زوجین ساکن در ملک پدری نسبت به زوجین صاحب‌خانه، تمایل به فرزندآوری سریع‌تری داشتند. بر این اساس، فرضیه پژوهش مبنی‌بر ترجیح فرزندآوری سریع‌تر میان زوجین ساکن در مسکن پدری تایید شد اما تفاوتی بین افراد ساکن در سایر انواع تصدی مسکن یافت نشد. این یافته و یافته دیگری مبنی بر تسریع تمایل به فرزندآوری در میان افرادی که خانواده پدری آنها درآمد بالاتری دارد با یک نوآوری نظری، بر اهمیت جریان ثروت بین‌نسلی در باروری و تفاوت آن با نظریه معروف جان کالدول[18] (1976 و 2005) در بستر ایران تأکید می‌کند. به این صورت که انتقال میراث پدری به فرزندان و حمایت‌های اقتصادی از جانب آنان، منجر به تسریع فرزندآوری و افزایش باروری در میان نسل دوم (فرزندان) می‌شود. به‌عبارت دیگر، افرادی که حمایت‌های اقتصادی بیشتری از سمت خانواده پدری دریافت می‌کنند و انتقال ثروت و دارایی پدری (مانند مسکن و سرپناه) به آنها بیشتر است، زودتر بچه‌دار می‌شوند. این وضعیت اگرچه با برخی از سوابق پژوهشی در سایر کشورها همسو نبود، اما نحوه تأثیرگذاری برخی از متغیرها، مانند قومیت و درآمد خانواده پدری در این تحلیل نشان داد که مکانیزم تأثیرگذاری مالکیت مسکن بر فرزندآوری در ایران میتواند با ریشه‌های فرهنگی در زمینه‌ی روابط و انتقالات بین‌نسلی همراه باشد و این درواقع مهم‌ترین یافته پژوهش حاضر بود.
از دیگر یافته‌های جالب توجهی که بر خلاف پیش‌بینی اولیه به دست آمد، وجود رابطه مثبت بین تحصیلات و ترجیح زمان گذار به والدینی بود که می‌توان آن را نشانه‌ای از معکوس‌شدن رابطه منفی بین تحصیلات و باروری در ایران نظر گرفت. به این ترتیب، چنین سوالی پیش می‌آید که آیا جریانی شبیه آنچه در غرب رخ داده است (به‌عنوان مثال، Goldscheider et al, 2015.)، در ایران نیز در حال وقوع است؟ و اگر پاسخ به این سوال مثبت است، چه عواملی میتواند زمینه ساز چنین تغییری باشد؟ آیا نگرش زوجین تحصیل‌کرده نسبت به ارزش فرزند تغییر یافته است یا تفاوتهای این زوجین در ویژگی‌های دیگری مانند تفکیک جنسیتی نقش‌ها که در این مطالعه در نظر گرفته نشده است، تبیین‌کننده چنین یافته‌ای است؟ ترابی (1399) نشان می‌دهد که تحصیلات بالاتر زوجین شکاف جنسیتی در کار خانگی در ایران را تا حدی کاهش می‌دهد. کاهش چنین شکافی که به‌عنوان یکی از عوامل بازدارنده فرزندآوری معرفی شده است (McDonald, 2000)، میتواند به نوبه خود مشوقی برای گذار به والدینی و افزایش فرزندآوری باشد. پاسخ به این سؤالات نیازمند بررسی‌های بیشتر و ارزیابی دقیق‌تر داده‌های پیمایشی است و از عهده‌ی پژوهش حاضر خارج است.
یافته‌های این مقاله میتواند مشوقی برای انجام مطالعات دیگری پیرامون چگونگی تأثیرگذاری مسکن بر باروری در ایران باشد. تأثیر متقابل بین فرزندآوری و مسکن را نمی‌توان به مسئله دسترسی به مسکن یا نوع تصدی آن محدود کرد؛ ازاین‌رو مطالعات آینده باید بتوانند سؤالات در مورد دسترسی به مسکن مناسب یا دسترسی به مسکنی که هنجارها و خواسته‌های فعلی زوجین را برآورده می‌کند را نیز پاسخ دهند. باتوجه به شرایط اقتصادی حاکم بر ایران و رشد خیره‌کننده قیمت مسکن در سال‌های اخیر، لزوم ورود مقوله مسکن به تحقیقات مرتبط با باروری و به تبع آن سیاست‌های جمعیتی به‌عنوان یکی از موانع تحقق امنیت اقتصادی زوجین بیش از پیش احساس می‌شود.
ویژگی‌های اندازه‌گیری نشده دیگری مانند عوامل ساختاری (عدم انعطاف بازار مسکن یا میزان بالای عدم اطمینان در بازارهای مالی و نیروی کار) و ترجیحات مسکن و باروری، ممکن است بر قصد فرزندآوری و احساس امنیت مسکن تأثیرگذار باشد که شناخت زوایای پنهان و ناملموس آن مستلزم تحقیقات بیشتر با رویکردهای روش‌شناختی متنوع‌تری است. به‌عنوان مثال یکی از عوامل تعیین‌کننده فرزندآوری ممکن است وجود هنجارها و ارزش‌های خانواده‌محور باشد؛ به‌طوری‌که افرادی که ازنظر ویژگی‌های شخصیتی و اجتماعی خانواده‌محور محسوب می‌شوند ممکن است بدون توجه به بازار و شرایط مسکن، بچه‌دار شدن را انتخاب کنند. برای بررسی چنین الگوهایی انجام مطالعات مردم‌شناختی و روان‌شناختی نیز مفید خواهد بود.
[1] Mulder
[2] Homeownership
[3] Tenure
[4] home-equity effect
[5] Simon & Tamura
[6] Brauner-Otto
[7] Kulu & Steele
[8] Lin
[9] Makszin & Bohle
[10] Jeon
[11] Tocchioni
[12] Du & Dong
[13] Event history analysis
[14] Stata
[15] Kaplan-Meier estimator
[16] Unadjusted factors
[17] Goldscheider et al.
[18] Caldwell
)